به گزارش سرویس صنفی آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ یکی از مباحث اساسی در زمینه توسعه، بهره‌گیری درست و منطقی از توانایی و استعدادهای نیروی انسانی به خصوص نیروی انسانی متخصص در جامعه است. به عبارت دیگر، میزان بهره‌گیری منابع انسانی از فرصت‌های مناسب توسعه، به عنوان یکی از شاخص‌های اساسی توسعه انسانی مطرح بوده و هست و به همین خاطر بسیاری از جوامع بشری متوجه شده‌اند رشد و پیشرفت افراد نخبه و سرآمد می‌تواند یکی از جنبه‌های اساسی توسعه و تحول در هر کشوری باشد.
با این حال امروزه با حجم وسیعی از مهاجرت نخبگان یا به عبارت مصطلح فرار مغزها خصوصا از کشورهای در حال توسعه مواجهیم. اگر چه مهاجرت نخبگان مساله جدیدی نیست و پیشینه معاصر آن به سال ۱۹۶۰ و مهاجرت اندیشمندان و متخصصان به آمریکا، کانادا و کشورهای اروپایی بر می‌گردد، اما امروزه بر اثر تحولات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی با امواجی گسترده‌ای از مهاجرت نخبگان روبروییم؛ روندی که می‌تواند زمینه عقب‌ماندگی بیشتر کشورهای در حال توسعه را به دنبال داشته باشد.
بر اساس یافته‌های سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور با افزایشی تقریبا ۴ برابری از ۱۷ هزار و ۴۴۲ دانشجو در سال ۲۰۰۰ به ۶۶ هزارو ۷۰۱ دانشجو در سال ۲۰۲۰ رسیده است.
اقدامات بنیاد ملی نخبگان
محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم، پیرامون بازگشت و نگهداشت نخبگان، اظهاراتی بیان داشته است: بنیاد ملی نخبگان ۶۰ میلیارد تومان برای حمایت از بورس صنعت در سال جاری تخصیص داده است و بورس صنعت یعنی یک صنعتی اعلام می‌کند به دانش‌آموخته‌های یک رشته خاص نیاز دارد. اگر این افراد جزو نخبه‌ها یا استعدادهای درخشان باشند، بنیاد نخبگان نیز هزینه‌های تحصیل آنها را تأمین می‌کند و به آنها حقوق پرداخت می‌کند.
او افزود: در طرح تحول آموزش عالی نشان داده‌ایم اقدامات مختلفی برای جذب و نگهداشت نخبگان می‌توان انجام داد؛ همچنین ما قوانین را بهبود بخشیده‌ایم؛ بنابراین مجموعه صنعت و بنیاد ملی نخبگان می‌توانند از این روند حمایت کنند که باعث امیدواری جوانان و آموزش هدفمند می‌شود.
ارائه آیین‌نامه به رئیس‌جمهور برای جذب نخبگان
برای بازگشت و نگهداشت نخبگان تقاضایی با ۵ امضای وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت و آموزش کشور، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دانشگاه آزاد به رئیس جمهور ارسال شده است و طبق آن آیین‌نامه‌ای برای جذب نخبگان داخلی و نخبگانی که خارج از کشور هستند پیشنهاد گردیده است.
زلفی‌گل در خصوص تقاضا مذکور اظهار داشت: خوشبختانه آقای رئیس جمهور این موضوع را به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارجاع دادند و اخیراً در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب و ابلاغ شده است که قسمت‌هایی از آن نیاز دارد تا شیوه‌نامه‌های خاصی برایش نوشته شود تا این آیین‌نامه عملیاتی شود و با عملیاتی شدن آن دست وزارتین علوم و بهداشت برای جذب نخبگان خارج از کشور باز می‌شود و می‌توان به عنوان هیأت علمی و شیوه‌نامه‌ای که براساس قانون جهش تولید دانش‌بنیان، سازمان امور اداری و استخدامی مصوب کرده که دستگاه‌های اجرایی مؤظف هستند از بین نخبگان به عنوان کارمند استخدام کنند و که حقوق و مزایای‌شان هم امتیازات خاصی دارند که خوشبختانه این موارد انجام شده است.
مواد ۲۲۹ و ۲۳۰ لایحه برنامه هفتم توسعه کشور بیشتر با هدف نگهداشت نخبگان و گسترش عدالت آموزشی همچنین افزایش جذاب تحصیل در رشته‌های اولویت‌دار تدوین شده است و بر اساس ماده ۲۲۹ «به منظور تحقق اهداف آمایش آموزش عالی تنظیم ارتباط تحصیل و اشتغال، ارتقای پاسخگویی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و پژوهش و فناوری به نیازهای بازار کار و تقاضای اجتماعی و افزایش جذابیت تحصیل در رشته‌های دارای اولویت بر اساس نقشه جامع علمی کشور، تامین مالی تحصیلات عالی با رعایت اصل سی ام قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران متناسب با قیمت تمام شده تحصیل بر مبنای سرانه های استاندارد آموزشی مقاطع مختلف تحصیلی به ترتیب زیر انجام می شود.
تأمین مالی تحصیلات عالی
1- پرداخت هزینه تحصیل رایگان و نیز کمک‌هزینه تحصیلی به دانشجویان نخبه برای تحصیل در رشته‌های اولویت‌دار کشور در سقف ۱۵ درصد (۱۵) ظرفیت رشته محل‌های روزانه بر مبنای ظرفیت سال اول اجرای این قانون از محل منابع عمومی؛
2- پرداخت هزینه تحصیل رایگان دانشجویان مستعد در رشته‌محل‌های روزانه مورد نیاز کشور در سقف چهل درصد ظرفیت سال اول این قانون؛
3- پرداخت هزینه تحصیل سایر دانشجویان روزانه در قالب تسهیلات اعطایی به ایشان بازپرداخت آن پس از فراغت از تحصیل؛
همچنین بر اساس بند ج ماده ۲۳۰ «وزارتخانه‌های علوم تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجازند تا سقف بیست درصد (۲۰) ظرفیت پذیرش دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی خود را برای جذب دانشجویان از میان افرادی که جزو ۲۰ درصد بالاترین ورودی‌های رشته‌های هر سال باشند در قالب ضوابط دانشجویان ممتاز و مسؤولیت‌پذیری مستقیم هر یک از اساتید برای مشارکت دادن دانشجویان پذیرفته شده در اجرای طرح‌ها و پروژه‌های مرتبط با نیازهای کشور بر اساس اولویت‌های مندرج در سامانه نظام ایده‌ها و نیاز ها (نان) اختصاص دهند».
مرجعیت دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی
معاون ستاد علمی و فرهنگی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی با تاکید بر نقش مرجعیت علمی در توسعه مرجعیت فرهنگی، اقتصادی و سیاسی کشور اظهار می‌دارد: از زمان تصویب سند نقشه جامع علمی کشور در سال ۸۹، که دارای ۱۳ راهبرد کلان ملی، ۲۲۴ اقدام ملی بود، ستاد راهبری این سند، ۱۸۸ جلسه تشکیل داده است تا نحوه اجرای این سند در دستگاه‌های مختلف دولتی، حاکمیتی بررسی و ارزیابی شود، و اکنون می‌توان گفت که بیش از ۷۰ درصد مصوبات این سند، اجرایی شده است. علاوه بر اینکه اسنادی مانند سند جامع روابط بین الملل، سند توسعه علم و فنآوری، سند دانش بنیان امنیت غذایی نیز در شورا ی عالی انقلاب فرهنگی تدوین و تصویب شده است.
در موضوعات علمی و فناوری، نظام مسائل مشترک علمی و فناوری با تشکیل میزهای تخصصی در دبیرخانه شورای انقلاب فرهنگی تشکیل شده است، هیات‌های اندیشه‌ورز استانی نیز با مدیریت دانشگاه مادر مرکز استان، با هدف تمرکززدایی و استفاده از ظرفیت‌های استانی برای تدوین اسناد ملی تشکیل شده است تا نظرات اساتید، نخبگان، صاحبنظران و شرکت‌های دانش بنیان را در تدوین پیش نویس اسناد، دریافت، تجمیع و برای بررسی به دبیرخانه شورای انقلاب فرهنگی ارسال کند.
نقش نقشه جامع علمی کشور
معاون ستاد علم و فناوری افزود: به روز رسانی و روز آمد نقشه جامع علمی کشور با هدف حضور بین المللی در تولید علم نیز از موضوعات دیگری است که در ستاد علمی و فرهنگی دبیرخانه شورا در دست انجام است. نقشه جامع علمی کشور، توانسته است علاوه بر رفع عقب ماندگی‌های علمی که در طول حکومت‌های گذشته بر ایران تحمیل شده بود، شتاب علمی لازم را در توسعه علم در کشور ایجاد کند و هم اکنون می‌توانیم بگوییم که ایران در برخی از رشته‌های علمی مانند هسته‌ای، نانو، پزشکی و دیگر موضوعات، دارای توان علمی در سطح طرازهای بین‌المللی است.
معاون این ستاد موضوع مهاجرت را نه فقط مختص ایران و نه فقط ویژه نخبگان می‌داند، وی معتقد است با تدوین و تصویب سند راهبردی در امور نخبگان در سال ۹۱، عضویت نخبگان به عنوان اعضای هیات علمی همچنین حمایت از بازگشت نخبگان به کشور تسهیل شده است، سلیمی امیدوار است با ایجاد رصد ملی مهاجرت و تدوین اتاق وضعیت برای اجرایی شدن این سند، این موضوع در دستورکار راهبری شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار بگیرد.
گزارش از عرفان عباسی
